Ռեյ Բրեդբըրիի «Ամառային առավոտ, ամառային գիշեր» ժողովածուն հեղինակի «Խատուտիկի գինին» վեպի պայմանական շարունակությունն է. այն վեպ է՝ բաղկացած պատմվածքներից, որտեղ յուրաքանչյուր գլուխ, ասես, կարճ և լուսավոր մի օր լինի: Այս պատմվածքները ստիպում են ընթերցողին ոտքը կախ գցել մանկությունում մի ամբողջ ամառով:
Բրեդբըրիի կերտած աշխարհում երեխաները բախվում են ամենօրյա հրաշքներին, ծերերը երբեք չեն ծերանում, իսկ առարկաները սեփական կյանքն են ապրում: Ամառը նրա աշխարհում մի ամբողջ տարի է ձգվում, իսկ առավոտն ու գիշերը փոխվում են ոչ թե արևով, այլ ըստ տրամադրության: Այս գրքում, ինչպես և շարքի մյուս երկու գրքերում, հեղինակը ջնջում է իրականի ու երևակայականի սահմանագիծը:
Մի վերջին անգամ բարի գալուստ բրեդբըրյան ամառ:
* * *
Ամառային երեկոներին՝ յոթից մինչև իննը, հարգարժան տիկին Բիդուելը, լիմոնադի բաժակը ձեռքին, նստում էր ճռճռան ճոճաթոռին՝ իր՝ Սենթ-Ջեյմս-Սթրիթի վրա գտնվող տան պատշգամբում: Ուղիղ ժամը իննին ոչ բարձր թխկոցով փակվում էր դուռը, փականում պտտվում էր պղնձե բանալին, խշխշոցով ընկնում էին վարագույրները, և առանձնատունը ընկղմվում էր մթության մեջ:
Սովորական կարգը երբեք չէր խախտվում: Ծեր կինը մենակ էր ապրում՝ տարօրինակ նկարների և փոշոտված գրքերի կողքին, ընկերակցությամբ դեղնաստեղն դաշնամուրի և երաժշտական ձայնարկղի, որը, եթե լարես, խշխշում էր, ինչպես լիմոնի գազավորված ըմպելիքը: Տիկին Բիդուելը գլխով էր անում մոտակայքով անցնող բոլոր մարդկանց, և բոլորին հետաքրքիր էր, թե ինչու տուն տանող աստիճաններ չկան. ո՛չ տախտակե սանդղամուտքի, ո՛չ հետնամուտքի կողմից: Տիկին Բիդուելը, ճիշտն ասած, արդեն 40 տարի տնից դուրս չէր էլ գալիս: Հեռավոր 1909 թվականին նա հրամայել էր կտրել երկու սանդուղքներն էլ և ցանկապատել մուտքերը:
Աշնանը, երբ մոտենում էր ամեն ինչ կողպելու, տախտակներով մեխելու, վատ եղանակից ծածկվելու ժամանակը, տիկին Բիդուելը վերջին անգամ լիմոնադ էր խմում սառած և անհարմար պատշգամբում, հետո տուն էր քարշ տալիս հյուկեն ճոճաթոռը, որպեսզի անհետանա մինչև գարուն:
-Ահա՛, հիմա կգնա,- ասաց նպարավաճառ պարոն Ուիդմերը՝ տիկին Բիդուելի կողմը ցույց տալով կարմիր խնձորով:-Կարող եք համոզվել,-նա մատով թխկացրեց պատից կախ օրացույցին:-Արդեն սեպտեմբեր է, երեկ Աշխատանքի օրն էր, իսկ այժմ՝ ուղիղ երեկոյան ժամը ինն է:
Փոքրաթիվ գնորդները նայում էին տիկին Բիդուելի տանը: Պառավը վերջին անգամ թիկունքից հետ նայեց և թաքնվեց դռան հետևում:
-Մինչև մայիսի մեկը դուք նրան չեք տեսնի,- բացատրեց պարոն Ուիդմերը,- նրա խոհանոցի պատի մեջ փոքրիկ լուսամուտ է բացած: Ես իմ բանալիով բացում եմ ճաղավանդակը, որպեսզի այնտեղ խցկեմ մթերքներով փաթեթը: Լուսամուտագոգին ծրար եմ գտնում՝ դրամը միջին, և պատվերի ցուցակ: Իսկ տիրուհու հետքն էլ չի երևում:
-Ինչո՞վ է նա զբաղվում ամբողջ ձմեռ:
-Միայն Աստծուն է հայտնի: Արդեն 40 տարի է նա հեռախոս ունի, բայց երբեք դրան մոտ չի գնում:
Տիկին Բիդուելի տանը մութ էր:
Պարոն Ուիդմերը ախորժակով կծեց հյութալի խնձորը։
-Բացի այդ 40 տարի առաջ հրամայեց քանդել սանդուղքը:
-Ինչո՞ւ: Ծնողնե՞րն էին մահացել:
-Նրանք դրանից շատ առաջ էին մահացել:
-Ամուսի՞նն էր մեռել, թե՞ երեխաներից ինչ-որ մեկը:
-Ողջ կյանքում ո՛չ ամուսին է ունեցել, ո՛չ երեխաներ: Հանդիպում էր, իհարկե, մի երիտասարդի հետ, նա էլ անընդհատ ձգտում էր աշխարհը տեսնել: Ոնց որ թե պատրաստվում էին ամուսնանալ: Երիտասարդը, պատահում էր, կնստեր կիթառով պատշգամբում և կերգեր միայն տիկին Բոդուելի համար: Իսկ մի գեղեցիկ օր էլ հանկարծ գնաց կայարան ու իր համար տոմս գնեց՝ մինչև Արիզոնա, այնտեղից էլ պոկվեց դեպի Կալիֆորնիա, իսկ հետո՝ Չինաստան:
-Երկար ժամանակ է էլի, ինչ նրա սրտում վառ է սիրո կրակը:
Բոլորը ծիծաղեցին, բայց ցածր ու հարգալից, որովհետև դա դառը ճշմարտություն էր:
-Ձեր կարծիքով նա երբևէ փողոց դո՞ւրս կգա:
-Ախր արդեն 70-ն անց է: Տարին տարվա վրա, էն է, սպասում եմ մայիսի մեկին: Եթե այդ օրը նա չհայտնվի պատշգամբում, որպեսզի նստի աթոռին, ես կհասկանամ, որ արդեն կենդանի չէ: Այդ դեպքում հարկ կլինի զանգել ոստիկանություն:
Գնորդները ցրվեցին՝ միմյանց բարի գիշեր մաղթելով, իսկ պարոն Ուիդմերը կանգնած մնաց նպարեղենի խանութի թույլ լույսի տակ:
Վերարկուն հագնելիս նա ականջ էր դնում քամու սուլոցին: Այո՛, տարին տարվա վրա: Եվ ամեն տարի նա նկատում էր, որ պառավն ավելի է զառամել: Պառավը հայտնվում էր փոքրիկ հեռավորության վրա, ասես ապակե բարոմետրի հետևից, որում լավ եղանակի դեպքում հայտնվում է կանացի կերպարանք, իսկ վատ եղանակից առաջ՝ տղամարդու: Բայց այդ բարոմետրը, պարզվեց, անսարք է, նրանում միայն կին էր հայտնվում, և երբե՛ք, ո՛չ մի եղանակի դեպքում՝ տղամարդ: Քանի՞ հազար հուլիսյան և օգոստոսյան երեկո նա դուրս է եկել պատշգամբ՝ անջատված մայթից կանաչ մարգագետինով, անանցանելի, ինչպես կոկորդիլոսներով լի գետը: 40 տարի կուտակվել են այդպիսի երեկոները գավառական քաղաքում: Եթե դրանք կշռի վերածելու լինենք, ինչքանի՞ կկշռեն: Պարոն Ուիդմերի համար բմբուլից ոչ ծանր, իսկ տիկին Բիդուելի՞:
Պարոն Ուիդմերը արդեն դնում էր գլխարկը, երբ տեսավ այդ անծանոթին: Նա քայլում էր փողոցի հակառակ կողմում. ծերունի՝ լուսավորված փողոցային միակ լապտերի լույսով: Նա նայում էր տների համարներին, և հասնելով անկյունին ու տեսնելով համար 11-ը, կանգ առավ և նայեց մութ լուսամուտներին:
-Չի՜ կարող պատահել,- ձայնեց պարոն Ուիդմերը, միացրեց լույսը և շրջապատված նպարեղենի հաճելի բույրերով՝ սկսեց հետևել ծերունուն ցուցափեղկի հետևից:-Այ քեզ, ախր որքան ջրեր են հոսել:
Նա տարուբերեց գլուխը: Պե՞տք է որ էդքան անհանգստանալ: Ժամանակը չէ՞ արդեն 40 տարվա ընթացքում համակերպվել, որ իր մոտ ամեն օր, ամենաքիչը մեկ անգամ 24 ժամվա մեջ հաճախանում է սրտխփոցը, եթե ինչ-որ մեկը դանդաղեցնում է ընթացքը տիկին Բիդուելի տան մոտ: Յուրաքանչյուր անցորդ, որ կանգ է առնում այդ փակ տան մոտ, թեկուզ անգամ քուղերը կապելու համար, չէր վրիպում պարոն Ուիդմերի աչքից:
«Դո՞ւ չես արդյոք այն սրիկան, որ փախ է տվել մեր տիկին Բիդուելից»,- լուռ հարցնում էր նա:
Մի անգամ երեսուն տարի առաջ պարոն Ուիդմերը ինչպես որ էր՝ սպիտակ քամուց թափահարվող գոգնոցով, նետվեց փողոցի մյուս կողմը և փակեց մի երիտասարդի ճանապարհը:
-Այսպե՜ս, այսպե՜ս, դու ուրեմն վերադարձար:
-Ի՞նչ,-ասաց երիտասարդը:
-Դո՞ւք չեք պարոն Ռոբերտ Ֆարը, որ նրան [տիկին Բիդուելին] կարմիր մեխակներ էր նվիրում, կիթառ էր նվագում ու երգում:
-Անունս Քորլի է,- և երիտասարդը հանեց վաճառվող մետաքսե գործվածքի նմուշները:
Տարիների ընթացքում նպարավաճառն սկսեց անհանգստանալ. եթե պարոն Ֆարը իրոք որոշի վերադառնալ, ինչպե՞ս նրան ճանաչել: Պարոն Ուիդմերը հիշում էր միայն լայն քայլերը և բաց երիտասարդական դեմքը: Բայց պատահում է 40 տարում ժամանակը մաքրում է մարդուն թեփից, մաշում է ոսկորները, ոչնչացնում է մարմինը՝ ասես հիանալի օֆորտի համար: Եվ հնարավոր է մի գեղեցիկ օր պարոն Ֆարը կվերադառնա, ինչպես հին հետքի վրա ընկած մի քերծե, բայց պարոն Ուիդմերի աչքաթող անելու պատճառով կորոշի, որ տիկին Բիդուելի տունը լքված է, թողնված անցած դարում, և կհեռանա իր տուն բացարձակ անգիտության մեջ: Հնարավոր է, այդպես էլ եղել է արդեն:
Բայց դեռևս դրսում այս ու այն կողմ էր անում միևնույն անծանոթը՝ ծեր և անհասկանալի, հայտնված սեպտեմբերին, աշխատանքի օրվանից հետո, երեկոյան ինն անց տասնհինգին: Նրա ծնկները հազիվ էին ծալվում, մեջքը սապատավորվել էր, իսկ հայացքը հառած էր Բիդուելների ընտանեկան առանձնատան ուղղությամբ:
-Վերջին փորձն է,- փնթփնթացրեց պարոն Ուիդմերը,- ապա խցկեմ քիթս այնտեղ, ուր ինձ չեն խնդրում:
Անձայն նա ոտք դրեց սառը սալարկին, և ուղղվեց դեպի հակադիր մայթը: Ծերունին շրջվեց:
-Բարի երեկո,- ողջունեց նրան պարոն Ուիդմերը:
-Կասեք, խնդրեմ,- հարցրեց ծերունին,- սա, ինչպես և առաջ, Բիդուելների տո՞ւնն է:
-Ճիշտ եք:
-Այնտեղ ինչ-որ մեկն ապրո՞ւմ է:
-Տիկին Էնն Բիդուելը:
-Շնորհակալ եմ:
-Բարի գիշեր:
Պարոն Ուիդմերի սիրտը կատաղի սկսեց զարկել, և նա հեռացավ՝ հայհոյելով իրեն ամենահետին բառերով: Ինչո՞ւ ոչինչ չհարցրիր, հիմա՛ր: Իսկ Դուք ինչո՞ւ լռեցիք, պարոն Ֆար: Չէ՞ որ դա Դուք եք, պարոն Ֆար:
Բայց պատասխանը հայտնի էր: Նա շատ էր ուզում, որ այս անգամ անպայման պարոն Ֆարը լինի: Այդ ցանկությունն իրականացնելու մեկ հնարավոր տարբերակ կար. հանգիստ թողնել փքուն իրականությունը: Իսկ առճակատ տված հարցի պատասխանը սպառնում էր քանդել երազանքը: Ո՛չ, ես պարոն Ֆարը չեմ, ո՛չ, ես ՆԱ չեմ: Իսկ եթե ավելորդ հարցեր չտաս, ապա կարելի է քեզ համար հանգիստ բարձրանալ քո ննջասենյակ, պառկել անկողնում և երևակայության մեջ նկարել հնաոճ, անտեղի զգացմունքայնությամբ ներկված ծերունու վերադարձը հայրենի եզերքներ՝ քաղաքներում ու գյուղերում երկարատև թափառումներից հետո: Դա ամենաքաղցր սուտն էր: Չէ՞ որ ոչ ոք չի հարցնում Քնին՝ մենք նրան արթմնի՞ ենք տեսնում, այլապես վրա կհասնի արթնությունը: Դե լավ, թող այն ծերուկը (ի՞նչ տարբերություն՝ հարկահավաք թե աղբահան) գոնե մի գիշերով դառնա կորած թափառականը:
Վերադառնալով իր խանութ՝ պարոն Ուիդմերը ներս մտավ կողքի դռնով և նեղ, մութ աստիճաններով բարձրացավ վերև՝ տուն, որտեղ անուշ քուն էր մտած իր կինը:
«Ենթադրենք, դա իսկապես ՆԱ է,- պառկած վերմակի տակ՝ մտորում էր նպարավաճառը:- Կսկսի բռունցքներով թակել պատերը, կոտրել հետնամուտքի դուռը հատակմաքրիչի կոթով, թակել լուսամուտները, անդադար զանգել հեռախոսով, դռան տակ խցկել իր այցեքարտը. հնարավոր է, չէ՞»:
Պարոն Ուիդմերը շրջվեց կողքի:
Իսկ տիկին Բիդուելը ձայն կհանի՞,- փորձում էր գուշակել նա: Կհաճի՞ իր ուշադրությունը նրան դարձնել, նրան ընդառաջ քայլ կանի՞: Թե այդպես էլ կմնա առանց աստիճանների տանը՝ տախտակամեխ պատշգամբով. կքայլի մինչև դռները և հակառակը՝ ձևացնելով, թե չի լսում, թե ինչպես է նա թակում և ձայնում իր անունը:
Նպարավաճառը շրջվեց մյուս կողմի վրա:
Չլինի՞՝ մենք նրան էլի միայն մայիսին կտեսնենք: Կբավի՞ արդյոք պարոն Ֆարի համբերությունը...կես տարի թակել, կրկնել նրա անունը և սպասել:
Անկողնուց ելնելով՝ պարոն Ուիդմերը մոտեցավ լուսամուտին: Կանաչ մարգագետնի վրա հենվելով մեծ, խավար առանձնատան հիմքին, անսանդուղք պատշգամբի մոտ հետուառաջ էր անում միևնույն ծերունին: Պատրա՞նք էր դա, թե՞ իրապես նա ձայնում էր տիկին Բիդուելի անունը՝ աշունով ներկված ծառերի և չլուսավորված լուսամուտների տակ կանգնած:
Առավոտ վաղ պարոն Ուիդմերը լուսամուտից նայեց դեպի տիկին Բիդուելի մարգագետինը:
Այնտեղ ոչ ոք չկար:
-Երևի, թվացել է,- փնթփնթացրեց պարոն Ուիդմերը:- Նշանակում է՝ լապտերասյան հետ եմ զրուցել: Կա-չկա, խնձորի հյութն է գլխիս խփել:
Առավոտյան ժամի յոթն էր: Տիկին Թյորլը և տիկին Ադամսը մտան դեռևս զով խանութ՝ բեկոն, ձու և կաթ գնելու: Պարոն Ուիդմերը զգուշավորությամբ անդրադարձավ նրբանկատ հարցին:
-Ասացե՛ք, դուք երեկ երեկոյան ոչ ոքի չե՞ք տեսել տիկին Բիդուելի տան մոտ:
-Ի՞նչ է, այնտեղ որևէ մեկը եղե՞լ է:
-Ինձ թվաց՝ ինչ-որ մեկին տեսել եմ:
-Անձամբ ես ոչ ոքի չեմ տեսել,- ասացին երկուսն էլ:
-Ամենի մեղավորը խնձորն է,- ասաց պարոն Ուիդմերը,-մաքուր խնձորի գինի:
Դուռը փակվեց, և պարոն Ուիդմերը վերջնականապես ընկճվեց: Ոչ ոք ոչինչ չի տեսել. տեսիլք էր, ուրիշ տարբերակ չկա, չէ որ ինքը երկար ժամանակ էր, ինչ ուրիշի հոգսով էր ապրում:
Փողոցները դեռ դատարկ էին, բայց փոքրիկ քաղաքը քիչ-քիչ հեռու էր վանում քունը: Արևի կարմիր սկավառակը դուրս էր գալիս դատավարության շենքի աշտարակի ժամացույցի հետևից: Հողը ծածկվում էր սառը եղյամով: Եղյամն իջել էր յուրաքանչյուր խոտի, խճուղու յուրաքանչյուր քարի վրա, կաթիլներն ընկնում էին կնձենու, թխկենու և մերկացած խնձորենու ճյուղերից:
Պարոն Ուիդմերը դանդաղ զգուշավորությամբ անցավ անմարդ փողոցը և կանգ առավ մայթի վրա: Նրա առաջ տարածված էր տիկին Բիդուելի մարգագետինը՝ ասես ահռելի կանաչ ծով՝ գոյացած գիշերային եղյամից: Եվ նորից պարոն Ուիդմերի սիրտը անհանգիստ սկսեց զարկել: Քանի որ եղյամի մեջ պարզորոշ երևում էին անթիվ ոտնահետքեր՝ տան շուրջը, լուսամուտների տակ, թմբերի ու դռների մոտ: Հետքեր՝ փայլող խոտի վրա, հետքեր, որոնք հալվում էին արևի դուրս գալուն զուգընթաց:
Օրը դանդաղ էր անցնում: Պարոն Ուիդմերը խանութում փորձում էր մոտ կանգնել լուսամուտներին, բայց այդպես էլ ոչինչ չնկատեց: Արևմուտքին նա նստեց ծածկի տակ և սկսեց ծխել:
Երևի ծերունին գնացել է և այլևս չի գա: Տիկին Բիդուելը չի պատասխանել: Ես նրան գիտեմ. հպարտ պառավ է: Ասում են՝ ինչքան ծերանում, այնքան ավելի ենք հպարտանում: Հաստատ նա նորից մեկնել է գնացքով: Ախր ինչո՞ւ չհարցրի՝ անունն ինչ է: Ինչո՞ւ նրա հետ միասին չթակեցի դուռը:
Բայց փաստն այսպիսին էր. չհարցրեց, չթակեց, դրա համար էլ իրեն մեղավոր է համարում մի ողբերգության մեջ, որն այլևս չէր տեղավորվում իր ուղեղում:
Ո՛չ, նա այլևս չի վերադառնա: Տեղից էլ ողջ գիշեր չարչարվեց նրա լուսամուտների տակ: Հավանաբար լուսաբացից առաջ է գնացել: Հետքերը բոլորովին թարմ են:
Ժամն ութն է: Ութն անց կես: Ոչ մի փոփոխություն: Իննը: Ինն անց կես: Ոչ մի փոփոխություն: Պարոն Ուիդմերը մինչև ուշ երեկո չփակեց խանութը՝ չնայած գնորդներ չկային:
Տասնմեկից հետո նա նստեց իր բնակարանի երկրորդ հարկի լուսամուտի մոտ. չէր հետևում, չէ՛, բայց չէր էլ պառկում քնելու:
Ժամը տասնմեկն անց կես, երբ լսվեց ժամացույցի ձայնը, միևնույն անծանոթը անցավ փողոցը և կանգ առավ տիկին Բիդուելի տան առջև:
«Պարզ է,- ինքն իրեն հրճվանքով խոսեց պարոն Ուիդմերը,- վախենում է՝ իրեն տեսնող կլինի: Ցերեկը հավանաբար քունն առել է, հանգստացել մի մեկուսի վայրում: Ի՞նչ կմտածեն մարդիկ: Տես է՜, այդպես էլ պտտվում է նրա տան մոտակայքում»:
Պարոն Ուիդմերը ականջ դրեց:
Եվ լսեց միևնույն ձայնը: Ինչպես ուշացած մի ծղրիդի ճռռոց, ինչպես վերջին կաղնու վերջին տերևի խշշոց: Գլխավոր մուտքի, հետնամուտքի և լուսամուտների տակ: Օ՜, վաղը, երբ ելնի արևը, մարգագետնի վրա միլիոնավոր անշտապ հետքեր կլինեն:
Իսկ տիկին Բիդուելը լսո՞ւմ է:
«Էնն, Էնն, խնդրում եմ քեզ, Է՛նն»: Կարծես թե հենց այս էր ծերունին կրկնում: «Էնն, դու ինձ լսո՞ւմ ես, Է՛նն»: Մի՞թե այդպես չի աղաչում ուշացած զվարճասերը:
Այդ պահին պարոն Ուիդմերը ասես վեր թռավ տեղից:
Իսկ եթե ՆԱ իսկապես ոչինչ չի՞ լսել: Ո՞վ կարող է երաշխավորել, թե նա չի խլացել: Կյանքի 70 տարիները քիչ ժամանակ չեն, որ ականջները փառակալեն. ինչ-որ մեկի մոտ ժամանակի մռայլ բամբակը կլանում է բոլոր ձայները՝ դատապարտելով մարդուն բամբակահյուս լռության: Երկարուձիգ 30 տարիների ընթացքում նրա հետ ոչ ոք չի խոսել, իսկ անցորդները շարժել են իրենց լեզուները միայն բարևելու համար: Իսկ եթե նա խլացած է ու պառկել է՝ մոռացված բոլորից, սառն անկողնու մեջ, ինչպես փոքրիկ աղջնակ, որ երկար ժամանակ նույն խաղն է խաղացել, անգամ չկասկածելով, որ ինչ-որ մեկը թակում է զրնգացող լուսամուտները, ձայնում է իրեն ներկաթափ դռան հետևից, քայլում է իր փակ տան շուրջը՝ փափուկ խոտի վրայով: Գուցե անկարողությունը և ոչ թե հպարտությունն է նրան խանգարում պատասխանել:
Պարոն Ուիդմերը տեղափոխվեց հյուրասենյակ և դանդաղ բարձրացրեց հեռախոսափողը, իսկ աչքի տակով շարունակեց նայել ննջասենյակի դռանը՝ չցանկանալով արթնացնել կնոջը: Լսելով հեռախոսավարուհու ձայնը՝ նա հարցրեց.
-Հելե՞ն: Միացրեք ինձ համար 729-ի հետ:
-Պարոն Ուիդմե՞ր, Դո՞ւք եք: Ուշ չէ՞ այդ համարին զանգելու համար:
-Ոչի՛նչ, ոչի՛նչ:
-Ինչպես կկամենաք, միայն թե նա [տիկին Բիդուելը] չի պատասխանելու: Երբեք չի պատասխանում զանգերին: Եվ իմ հիշելով՝ ինքն էլ ոչ ոքի չի զանգել:
Հնչեցին երկար զանգերը: Դրանք արդեն վեց անգամ հնչել էին, բայց ապարդյուն:
-Հելե՛ն, շարունակեք զանգել:
Հնչեց ևս 12 զանգ: Նպարավաճառի երեսին քրտինքի կաթիլներ էին հայտնվում: Զանգին պատասխանեցին:
-Տիկին Բիդուել,-գոռաց պարոն Ուիդմերը՝ գրեթե ուշաթափվելով թեթևության զգացողությունից,- տիկին Բիդո՞ւել,- նա ցածրացրեց ձայնը,- Ձեզ հետ խոսում է պարոն Ուիդմերը՝ նպարեղենի խանութի տերը:
Պատասխան չեղավ: Այնուամենայնիվ հեռախոսալարի մյուս ծայրին՝ դիմացի տանը, նա ձեռքին բռնել էր հեռախոսափողը: Լուսամուտից պարոն Ուիդմերը տեսնում էր, որ նրա տանը մութ է: Տիկին Բիդուելը հեռախոսին էր մոտեցել խարխափելով:
-Տիկին Բիդուել, լսո՞ւմ եք ինձ,- հարցրեց նա:
Լռություն:
-Տիկին Բիդուել, Ձեզ մի բան եմ ուզում խնդրել:
Չրխկոց:
-Չէ՞իք կարող բացել դուռը և դուրս նայել,- կրկնեց նա:
-Նա անջատել է,- տեղեկացրեց Հելենը,- կրկի՞ն միացնեմ:
-Ո՛չ, շնորհակալ եմ:- Նա կախեց հեռախոսափողը:
Ո՛չ արևածագի շողերի հետ, ո՛չ կեսօրյա տափ ժամերին, ո՛չ մթնշաղի գալու հետ նրա տնից ձայն անգամ չլսվեց: Փողոցի մյուս կողմում՝ նպարեղենի խանութում՝ վաճառասեղանի հետևում կանգնել էր պարոն Ուիդմերը, ով անընդհատ կրկնում էր՝ հիմա՛ր, հիմա՛ր կին: Ինչ էլ որ նրանց միջև տեղի ունեցած լինի, միևնույն է՝ ուղղակի հիմա՛ր կին: Բայց միևնույն է. դեռ ուշ չէ: Թող որ ձեռքերը թորշոմել ու կնճռոտել են. միևնույն է, նույն ձեռքերն են: Տիկին Բիդուելի հին ծանոթը, որ այդքան հեռավոր ճանապարհ է կտրել, մնացել է, դատելով արտաքինից, անսասան: Որոշ մարդիկ մտածված են այդպիսի ճակատագիր ընտրում: Խելագարի պես նրանք տենչում են, որ լուսամուտից երևացող տեսարանը փոխվի ամեն շաբաթ, ամեն ամիս, ամեն տարի, բայց տարիքն առնելու հետ հասկանում են, որ ընդամենը հավաքագրում են անտեղի ճամփաներ և անպետք քաղաքներ, ոչնչով չառավել, քան ֆիլմերի դեկորացիաները, և ապրում են մարդ-մանեկենների աչքերով, այն մանեկենների, որոնք հպանցիկ երևում են ցուցափեղկերի հետևում երեկոյան գնացքի լուսամուտներից: Այս ծերունին ապրել է կյանքը նրանց հետ, ովքեր անտարբեր էին իր հանդեպ, չէ որ ինքը երբեք և ոչ մի տեղ չէր մնում այնքան, որ ինչ-որ մեկն անհանգստանա, թե ինքը կարթնանա լուսաբացին, թե արդեն հող է դարձել: Բայց ահա նա հիշել է «նրան», և միայն այդ ժամանակ հասկացել, որ «նա» մյուսների համեմատությամբ միակ կենդանի հոգին է: Փոքր-ինչ ուշանալով նա այնուամենայնիվ նստեց վերջին վագոնում, իջավ պետք եղած կայանում, քայլելով հասավ այստեղ և հայտնվեց «նրա» մարգագետնում՝ զգալով իրեն ինչպես վերջին հիմարը. ևս մի այսպիսի օր, և նա արդեն էլ չէր վերադառնա:
Երրորդ գիշերն էր: Պարոն Ուիդմերը արդեն որոշեց անցնել փողոցը, հրդեհել տիկին Բիդուելի պատշգամբը և հրշեջներ կանչել: Այ այդ դեպքում տիկին Բիդուելը հաստատ դուրս կթռչի փողոց, ուղիղ իր ծերուկի գիրկը, Աստվա՜ծ իմ:
Չնայած... մի րոպե, սպասի՛ր:
Պարոն Ուիդմերը բարձրացրեց հայացքը դեպի առաստաղը: Վերևում՝ ձեղնահարկում... արդյոք այնտեղ չի՞ գտնվի հպարտության ու ժամանակի դեմ մի ճար: Այնտեղ՝ փոշու մեջ, չկա արդյո՞ք առիթին հարմար մի հարձակողական զենք: Ինչ-որ հին բան, ինչպիսին են հենց իրենք՝ պարոն Ուիդմերը, ծերունին և պառավը: Վերջին անգամ ե՞րբ է ձեղնահարկը կարգի բերվել: Երբե՛ք:
Դե ո՛չ, սա արդեն չափից դուրս է: Նրան չի բավարարում վճռականությունը:
Բայց չէ՞ որ դա գիշերն էր: Զենքի կարիքը հենց հիմա էր զգացվում:
Մոտ տասը րոպեից լսվեց կնոջ ձայնը.
-Թո՛մ, Թո՛մ, էս ի՞նչ աղմուկ է: Էդ ինչո՞ւ էդպես միանգամից որոշեցիր բարձրանալ ձեղնահարկ:
Ծերունին հայտնվեց տասնմեկն անց կես: Կանգնելով աստիճաններից զուրկ տնից ոչ շատ հեռու՝ նա կարծես մտածում էր, թե էլ ինչ կարելի է ձեռնարկել, ապա քայլ արեց և նայեց ոտքերի տակ:
Պարոն Ուիդմերը, վերևի լուսամուտի մոտ քարացած, շշնջաց.
-Դե՛, ապա՛, ապա՛...
Ծերունին կռացավ:
-Դե՛, վերցրու՛,- բղավեց պարոն Ուիդմերը:
Ծերունին ձեռքերը մտցրեց խոտի մեջ:
-Թա՛փ տուր: Գիտեմ, գիտեմ, որ այն ամբողջովին փոշոտ է: Բայց դեռ պիտանի է: Թա՛փ տուր փոշին, նվագի՛ր:
Ծերունին բարձրացրեց լուսնի լույսի տակ մարգագետնի կենտրոնում գետնին ընկած կիթառը: Քիչ ժամանակ չանցավ, մինչ նա սկսեց մատները սահեցնել լարերի վրայով:
-Դե՛, մի՛ ձգձգիր,- շշնջաց պարոն Ուիդմերը:
Հնչեց առաջին ամաչկոտ ակորդը:
-Դե՛,- խնդրում էր պարոն Ուիդմերը,- այն, ինչին չհասավ ձայնը, կհասնի երաժշտությունը: Ահա այդպես: Նվագի՛ր: Հրաշալի է, կա՛նգ չառնես,- աղաչում էր պարոն Ուիդմերը:
Իսկ ինքն իրեն մտածում էր. երգի՛ր լուսամուտների տակ, երգի՛ր խնձորենիների տակ, երգի՛ր հետնամուտքի մոտ, մինչև կիթառի լարերը չեն ցնցի նրան մինչ ոսկորները, մինչև արցունքներ չհորդեն նրա աչքերից: Թե ստիպես կնոջն արտասվել, համարիր, որ հաղթել ես: Նրա ողջ հպարտությունը մի կողմ կմղվի և երաժշտությունը քեզ կօգնի այդ հարցում: Երգի՛ր նրա համար, երգի՛ր «Ժենևա՛, քա՛ղցր Ժենևա, թող տարիները գան ու գնան», երգի՛ր «Կհանդիպենք երեկոյան քնկոտ աշխարհում», հետո՝ «Մենք լողում ենք լուսնային ծովածոցում», հետո՝«Երկար արահետը», հիշեցրու՛ բոլոր հին ամառային երգերը, ցանկացած ծանոթ, հանգիստ, նուրբ երգը, երգի՛ր մեղմորեն ու հանդարտ՝ հեշտությամբ սահեցրու մատներդ լարերի վրայով, երգի՛ր, նվագի՛ր և հնարավոր է՝ լսես՝ ինչպես է դռան փականի մեջ պտտվում բանալին:
Նա ունկնդրեց:
Կիթառի ձայնը մաքուր էր ու մեղմ, ինչպես գիշերային ցողի կաթիլները, իսկ կես ժամ անց ծերունին սկսեց ձայնակցել, բայց այնքան ցածր, որ ոչ ոք նրան չէր լսում, բացի նրանից, ով մոտերքում էր, պատի հետևում, անկողնում, իսկ գուցե հենց մթին լուսամուտի մոտ:
Պարոն Ուիդմերը պառկեց անկողնում և մի ամբողջ ժամ չշարժվեց՝ լսելով հեռավոր կիթառի ձայնը:
Առավոտյան տիկին Թյորլն ասաց.
-Տեսա՛ ես այդ թափառաշրջիկին:
-Իսկապե՞ս:
-Ողջ գիշեր հետուառաջ էր անում մարգագետնի վրա: Ծնգծնգացնում էր կիթառի վրա: Կարո՞ղ եք պատկերացնել: Ինչի՜ կարող է հասցնել ծերունական մարազմը: Ա՜, ի դեպ, ո՞վ է նա:
-Գաղափար անգամ չունեմ,-պատասխանեց պարոն Ուիդմերը:
-Առավոտյան վեցին նա իր կիթառով հանդերձ գնաց փողոցի երկայնքով,-ասաց տիկին Թյորլը:
-Ախ այդպե՞ս: Եվ էլ չվերադարձա՞վ:
-Ո՛չ:
-Դուռն այդպես էլ չբացվե՞ց նրա առաջ:
-Իհարկե ո՛չ: Իսկ ինչո՞ւ պիտի բացվեր:
-Դե ուղղակի: Այ կտեսնեք, գիշերվա դիմաց նա նորից կհայտնվի:
Գնորդ տիկինը գնաց:
«Այսօր ամեն ինչ կորոշվի,-մտածում էր պարոն Ուիդմերը:-Եվս մեկ գիշեր: Ծերունին այլևս հետ չի կանգնի: Այժմ, երբ կիթառ ունի, նա անպայման ևս մի փորձ կանի, և այսօր գիշերն ամեն ինչ կհարթվի»: Պարոն Ուիդմերը սուլելով քայլում էր իր խանութում:
Մայթի մոտ մի ֆուրգոն կանգ առավ. խցիկից դուրս եկավ Ֆրենկ Հենդերսոնը, ձեռքին բռնած սղոց և մի արկղ ատաղձի գործիքներ: Նա շրջանցեց ֆուրգոնը և բեռնաթափքից հանեց երկու տասնյակ նոր, թարմ, խեժոտ, բուրավետ տախտակներ:
-Բարի օր, Ֆրենկ,- ձայնեց նրան պարոն Ուիդմերը:- Ինչպե՞ս են գործերը փայտամշակման գործում:
-Էսօր հաջող է,- պատասխանեց Ֆրենկը՝ խմբավորելով հարթ դեղին տախտակները և փայլող երկաթե մեխերը:- Պատվեր ենք ստացել:
-Որտե՞ղ:
-Տիկին Բիդուելի մոտ:
-Ճի՞շտ ես ասում:- Պարոն Ուիդմերի սիրտը սովորականի պես սկսեց արագ բաբախել:
-Բա իհարկե: Ժամ առաջ զանգեց: Ուզում է, որ ես նոր աստիճաններ հարմարեցնեմ գլխավոր մուտքի մոտ: Հենց էսօր:
Պարոն Ուիդմերը քարացավ, մնաց տեղում՝ նայելով ատաղձագործի ձեռքերին, մուրճերին ու մեխերին, բարի, թարմ և որակով տախտակներին: Արևը անընդհատ բարձրանում էր. օրը ջինջ էր ու հաճելի:
-Պարզ է,- ասաց պարոն Ուիդմերը՝ ուսին դնելով մի քանի տախտակ,- բեր մի օգնեմ:
Նրանք անցան խճուղին և կողք կողքի քայլեցին դեպի տիկին Բիդուելի տունը՝ տանելով իրենց հետ տախտակներ, սղոց և մեխեր:
Ռուսերենից թարգմանությունը Արման Վերանյանի
