Ռեյ Բրեդբըրի «Հաջողություն, ամա՛ռ»

Ռեյ Բրեդբըրի «Հաջողություն, ամա՛ռ»

Հետգրություն

Այն մասին, թե որքան կարևոր է զարմանալը

Իմ վեպի վրա աշխատելը կարելի է  նկարագրել հետևյալ համեմատությամբ. գնում եմ խոհանոց` մտածելով ձվածեղ սարքել, բայց ինչ-որ պատճառով պատրաստվում եմ տոնական ընթրիքի սեղան գցել: Սկսում եմ ամենահեշտից, բայց հենց այդ պահին բառային զուգորդումներ են ի հայտ գալիս, որոնք հեռու են տանում, և վերջ ի վերջո ինձ պաշարում է իմանալու անհագ ցանկությունը, թե ինչ պատահականություններ տեղի կունենան հաջորդ շրջադարձի ժամանակ, մոտակա ժամվա ընթացքում, հաջորդ օրը, մեկ շաբաթից:

«Հաջողություն, ամա՛ռ» վեպի մտահղացումը ինձ մոտ ի հայտ է եկել 55 տարի առաջ, երբ դեռ ես շատ երիտասարդ էի և դեռ բավարար չէի ընթերցել, որպեսզի ինչ-որ արժեքավոր երկ ստեղծեմ: Նյութը տարիներով կուտակվում էր, բայց մի անգամ այն անմնացորդ ինձ իրենով արեց և ապա չդադարեց զարմացնել. այդժամ էլ հենց ես նստեցի գրամեքենայի դիմաց, որպեսզի գրեմ պատմվածքներ ու վիպակներ, որոնք արդյունքում դարձան մեկ ամբողջություն:

Վեպում գործողությունների հիմնական վայրը ձորակն է. այդ կերպարը իմ ողջ կյանքի ընթացքում ինձ հետ է: Մեր տունը գտնվում էր  Ուոքիգըն քաղաքի փոքրիկ փողոցի վրա, Իլինոյիս նահանգում. տնից դեպի արևելք ձորակն էր, որը մի քանի մղոն ձգվում էր դեպի հյուսիս ու հարավ, ապա, թեքվելով դեպի արևմուտք, հանգույց էր ձևավորում: Փաստորեն ես ապրում էի մի կղզու վրա, որտեղից ցանկցած պահի կարող էի սուզվել ձորը՝ ամենատարբեր արկածներին հանդիման:

Այնտեղ կարող էիր երևակայել քեզ, թե  Աֆրիկայում կամ էլ Մարսում ես: Դա էլ դեռ ամենը չէր. ձորակով ես ամեն օր վազում էի դպրոց, իսկ ձմեռ ժամանակ այստեղ դահուկ ու սահնակ էի քշում, այդ պատճառով էլ ձորակն իմ կյանքում կարևոր մի տեղ էր: Բնական է, որ արդյունքում այն այս վեպի կենտրոնը դարձավ, որի եզրերին տեղակայվեցին իմ բոլոր ընկերները, իսկ նրանց կողքին նաև ծերերը՝ զարմանալիորեն կենդանի այս ժամանակաչափերը:

Ինձ միշտ ձգել են ծերերը: Նրանք իմ կյանք էին մտնում ու առաջ գնում, իսկ ես պոչկապվում էի նրանց, հարցատարափ անում և խելք սովորում, ինչպես երևում է այս վեպից, որում գլխավոր հերոսներն են երեխաներն ու ծերերը՝ յուրօրինակ Ժամանակի Մեքենաները:

Ավելի հաճախ ամենամամուր ընկերական հարաբերություններն ինձ մոտ հաստատվում էին ութսունն անց մարդկանց հետ կամ էլ իննսունն անց: Ամեն պատեհ առիթի ես նրանց հոգին հանում էի աշխարհում եղած ամեն ինչի մասին իմ հարցերով, իսկ ինքս լուռ լսում էի ու ականջիս օղ անում:

Որոշ իմաստով «Հաջողություն, ամա՛ռ» վեպը այն մասին է, թե ինչքան շատ բան կարելի է իմանալ ծերերից, եթե քաջություն հավաքես ու նրանց ինչ-ինչ հարցեր տաս, իսկ հետո չընդհատելով լսես, թե նրանք ինչ կասեն: Հարցերը, որ տալիս է Դագը, և պատասխանները, որ տալիս է պարոն Քվոթերմեյնը, առանցք են առանձին գլուխների և վեպի հանգուցալուծման համար:

Ի՞նչ եմ ուզում ասել. իրադարձությունների ընթացքը ես չեմ որոշում: Փոխանակ իմ կերպարներին կառավարելու՝ ես նրանց իրենց սեփական կյանքն ապրելու և անարգել իրենց կարծիքն արտահայտելու հնարավորություն եմ տալիս: Իսկ ես միայն լսում եմ ու գրառում:

Իրականում «Հաջողություն, ամա՛ռ»-ը «Խատուտիկի գինի» վեպի շարունակությունն է՝ լույս տեսած կես դար առաջ: Ես այն ժամանակ ձեռագիրը բերեցի հրատարակչություն ու լսեցի. «Դե չէ, էս ծավալը ոչնչի պետք չի: Բերեք տպենք առաջին իննսուն հազար բառն առանձին հրատարակությամբ, իսկ ինչ կմնա, կթողնենք լավագույն ժամանակների համար, թող հասունանա հրատարակության համար»: Ամբողջական տեքստի բավականին հում, անմշակ տարբերակը ի սկզբանե վերնագրել էի «Անմոռանալի կապույտ բլուրներ»: Այն հատվածի սկզբնական խորագիրը, որ հետագայում դարձավ «Խատուտիկի գինի», «Ամառվա առավոտ, ամառային երեկո» էր: Սակայն հրատարակիչների կողմից մերժված այս գրքի անվանումը ծագեց իսկույն՝ «Հաջողություն, ամա՛ռ»:

Այսպիսով, այսքան տարիներ «Խատուտիկի գինու» երկրորդ մասը հասունանում էր մինչ այն աստիճանը, երբ իմ կարծիքով ամոթ չէր լինի ներկայացնել այն աշխարհին: Ես համբերատար սպասում էի, որ վեպի այդ գլուխները նոր մտքերով ու կերպարներով ճյուղավորվեն, որ կենդանություն կհաղորդեն ամբողջ տեքստին:

Ինձ համար ամենակարևորն այն է, որ չդադարես զարմանալ: Քնելուց առաջ ես ինձ անպայման հրահանգում եմ առավոտ վաղ ինչ-որ զարմանալի բան հայտնաբերել: Դրանում էլ հենց թաքնված է այս վեպի կազմավորման հետաքրքրաշարժ կողմերից մեկը. քնից առաջ տված իմ հրահանգները և զարմանալի բացահայտումները առավոտյան նմանվում են մտքի փայլատակման:

Ամբողջ պատմության վրա իրենց հետքն են թողել իմ պապն ու տատը, ինչպես և հորաքույրս՝ Նեյվա Բրեդբըրին: Պապս աչքի էր ընկնում իր իմաստությամբ և անսահման համբերությամբ: Նա կարողանում էր ոչ միայն բացատրել, այլ նաև ցույց տալ: Տատս իսկական հրաշք էր. նա բնածին խելքով հասկանում էր տղաների ներքին աշխարհը: Իսկ հորաքույր Նեյվան մերձեցնում ու հետաքրքրություն էր առաջ բերում դեպի այն փոխաբերությունները, որոնք իմ մսի ու արյան մեջ մտան: Նրա հոգածությամբ ես դաստիարակվում էի լավագույն հեքիաթների, բանաստեղծությունների, ֆիլմերի ու ներկայացումներ հիման վրա, տենդագին որսում կատարվող ամեն ինչ և ոգևորությամբ գրի առնում դրանք: Անգամ հիմա՝ շատ տարիներ անց, ինձ հանգիստ չի թողնում այն զգացումը, թե նա աչք է ածում իմ ձեռագրին և փայլում հպարտությունից:

Ասվածին մնում է հավելել միայն մի բան. ես ուրախ եմ այս գրքույկի վրա կատարած երկարամյա աշխատանքը ավարտելու կապակցությամբ և հույս ունեմ, որ յուրաքանչյուրը կգտնի դրա մեջ ինչ-որ բան իր համար: Ինձ համար անասելի հաճույք էր կրկին հայտնվելը հարազատ Գրինթաուն քաղաքում, հայացք գցել ուրվականներով տան վրա, լսել քաղաքային ժամացույցի թնդացող ձայնը, կտրել-անցնել ձորակը, առաջին անգամ ճանաչել աղջկա համբույրը և խելք սովորել նրանցից, ովքեր վաղուց մեզ հետ չեն:

Ռուսերենից թարգմանեց Արման Վերանյանը

Եվ իմ արձակ թևերով ես պարապը գրկեցի…

«Վերի թաղում» մի տատ էլ ունեի: Ճակատագրի բերումով երկու տատս էլ նույն անունն ունեին: Անու՞նն էր, թե՞՝ մի այլ բան, որ նրանց այդքան լավն էր դարձնում, թե՞ իրենք էին, որ փորձում էին արժանի դառնալ աստվածատուր այս կյանքին… Հարցեր, որոնց ավա՜ղ մահկանացուներից և ոչ ոք չի պատասխանի:

Հազիվ առաջին տասնյակս գլորած կլինեի, երբ  «վերի թաղում» ապրող տատիս հյուր գնացած ժամանակ ինձ վիճակվեց առաջին անգամ ձի հեծնել: «Ձի հեծնել» արտահայտությունը, թերևս, կաշկանդում է իմ այն ողջ զգացածը, այն ողջ ապրածը և այն ամենը, ինչ կատարվեց ինձ հետ այդ օրը: Ես այդ օրը իմ տասնամյա ձեռքերով գրկեցի պարապը, որ մեր բանաստեղծներից մեկը կոչել է «ազատություն». ես այդ օրը զգացի, թե ինչպես է լինում, որ մարդու հոգին ու մարմինը միաձույլ ու ներդաշնակ են դառնում, թե ինչպես հոգին խանդավառված երբեք չի ուզում լքել այն մարմինը, որը նրա, քիչ ասել է թե, տունն է: Առաջին անգամ  (գուցե և վերջին)  ես սիրեցի կյանքը՝ իր ողջ պարապով,  իր դատարկության ողջ բուրմունքով, իր լիքը  դատարկությամբ:

Մենակ չէի ձիու վրա, բայց այդ պահին այնպես էր ինձ թվում, թե մենակ եմ ես աշխարհի դիմաց,  որ Շականակագույնը սլանում էր դեպի աշխարհի բացված գիրկը,  որ ուր որ է՝ դիմացը բացվող հորիզոնում կհայտնվի ինքը՝ Բարձյալը` մեր հավատից ու վախերից ծնված Հրեացին, կպարզի իր ձեռքերը, կառնի ինձ նրանց վրա ու մանկան պես կօրորի, և մարդը ( կամ գոնե ես այդ պահին) կրկին թողություն կստանա իր մեղքերի համար, ու դրախտի հազարամյակներ առաջ գոցված դռները նորից կրկնկի վրա կբացվեն նրա առաջ:

 Անսահման վերընթաց հորիզոնը,  գյուղի արոտատեղի կանաչը,  որ կարծես մոլախոտի պես կպել էր երկնքի ոտքերին ու երդում էր արել՝ բաց չթողնել նրան, անամպ երկինքը,  որը մերթընդմերթ կնճռոտվում էր հարավից  փչող քամիներից, շրջակայքը, ամեն-ամենը  հայելվել էր աչքերիս վրա ու սրտիս մեջ: Կուպրի պես դրանք հալվել ու կպել էին մարմնիս, և թվում էր՝ էլ ոչինչ չի կարող տարանջատել մեզ: Բայց ձիու սլացքի դանդաղեցման հետ կորան և բոլոր միրաժները, օդը նորից լցվեց տաղտուկով, անսահման հորիզոնը գծավորվեց ու չակերտների մեջ մտավ, անհետ չքացան մտատեսիլներս ու դրախտի՝ հազիվ ծիլեր տված հույսերս:

Ընդահատվեց Շականակագույնիս ընթցքը... Եվ կարծես կյանքը ընդհատվեց նրա հետ: Ամեն ինչ իր հին հունը ընկավ:

Եվ այդ օրվանից իմ հոգին դադարեց ընդունել իրականությունը, և առ այսօր երազում է նա հեղաշրջել աշխարհն ու մարդկությունը: Բայց հեղափոխվում են միայն կայսրություները, միապետություններն ու երկրները, այն էլ միայն անձնական շահերից դրդված:

Ու իմ խռովյալ հոգին պիտի ապրի՝ հավերժ ձգտելով այն լուսավոր օրորոցը, որ նախախնամել էր ինձ համար Աստված սլացքիս պահին: 

Հատված «Մանկություն» անավարտ ինքնակենսագրական վիպակից

Նկարները ք. Շամլուղ, թաղամաս Բենդիկ (բայց ինձ համար՝ գյուղ Բադենք), նկարների հեղինակ՝ Անի Վերանյան