Հրաչյա Սարուխան. երկրի ու բանաստեղծի միասնության աքսիոմը

Հայտնի բան է, որ հայ իրականության մեջ բազմիցս անդրադարձել են բանաստեղծին՝ բանաստեղծական շնորհով օժտող քողարկված զորության ակունքները փնտրելու գործոնին: Հայ գրականության մեջ՝ միջին դարերում հատկապես, արծարծվում էր երկու տեսակետ. առաջինի կրողները հավատում էին, որ մարդուն այդ շնորհքը տալիս է երկրի ու երկնքի տերը՝ Աստված, երկրորդ տեսակետի կողմանկիցները պնդում էին, որ մարդը իր տաղանդը ստանում է սեփական չարչարանքների գնով, կարծես թե յուրատեսակ Գողգոթայի ճանապարհով, ճանապարհ, որի վերջում մարդու մահն էր թաքնված, և միևնույն ժամանակ՝ բանաստեղծի ծնունը:

  Հրաչյա Սարուխանը, որպես ժամանակակից հայ գրականության ռահվիրաներից մեկը, բացառապես այլ տեսակետ է հայտնում վեճի առարկա հարցի շուրջ: Նա բանաստեղծի ծնունդը կապում է ո՛չ Աստծո, ո՛չ սեփական անձի, ո՛չ էլ ժամանակի ու նրա ներկայացրած պահանջների հետ,ինչպես դա անում էր Սևակը (Ուշ ուշ են գալիս, բայց ոչ ուշացած): Այս բանաստեղծը, որ խորն արմատներով ու հազար անտեսանելի ու տեսանելի թելերով կապված է իր բնօրրանին, իր ծննդավայրին, իր հողին ու ջրին, մարդուն «բանաստեղծ դարձնող» կոչում էր հենց հայրենինքը՝

Քոնն եմ և արդ. օրհնությամբ

Ինձ պոետ կարգիր,

Բարեբանի՛ր քնարն իմ,

Շնորհազարդի՛ր:

  Այն ջերմ սերը, որ տածում է հեղինակը առ իր հայրենիքը, առ Հայք երկիրը, կենարար երակի պես անցնում է բանաստեղծության ամեն մի օրգանով, շնչավորում այն, դարձնում հասանելի, դարձնում այն հարազատ ընթերցողին, դարձնում նրան ավելի մտահոգ երկրի ապագայի հանդեպ: Եվ նրա հայերնասիրական քնարը դաստիարակում է ապագայի հերոսների, ապագայի նվիրյալների՝ ճանապարհ բացելով ապագա հույսին:

Թող Մասիներն ահազանգեն

Զույգ  զանգերով զրնգուն,

Թո՛ղ սասանվի Ագռավաքարն,

Ու Մհերը ելնի դուրս՝

Միաբանի՛ յուր ծռերին

Հավատամքով սասնագույն,

Որպես հանուր քաջալերանք,

Որպես համակ խրախույս:

  Հեղինակը սիրտը մղկտում է Հայրենիքին հասցված նզովքենրի, նրա «հտպիտ» զավակների, ազգամիտ խոսքը հոխորտանքով փոխարինած «տեսական որդոց» համար: Սարուխանը ուզում է տեսենել իր հայրենինքի ծովասույզ արեգակների վերակենդանացումը ամեն օր, աստվածային լույսի փարումը իր Հայքի մի պատառ հողին, եվ բանաստեղծն ուխտում է անել ամենայն հնարավորը՝ հայրենիքի որդիների դարձի, նրա վերածնման համար, իսկ...

Նպատակիդ հանդիման

Եթե նահանջեմ,

Թող պատիժդ ատրագույն

Ցմահ ինձ տանջե:

  Ամփոփելով՝ կուզեմ վերջին մեջբերումը կատարել նրա գործերից, որտեղ երևում է բանաստեղծի անհուն սերը, նրա խանդավառությունը, նրա անսկիզբ ու անծայր նվիրումը իր Հայքին.

Ահա քանի դար ճաշակում եմ քեզ,

Բայց Սովյալի պես

Քաղցած եմ էլի...