Հայնրիխ Բյոլ «Ծիծաղողը»//Heinrich Böll "Der Lacher"

Երբ ինձ հարցնում են մասնագիտությանս մասին, ես շփոթվում եմ, կարմրում, սկսում եմ կակազել. ես, որ ինքս ինձ որպես մի անվտանգ մարդ գիտեմ: Ես նախանձում եմ այն մարդկանց, ովքեր կարող են ասել՝ ես պատշար եմ: Վարսահարդարներին, հաշվապահներին և գրողներին նախանձում եմ նրանց խոստովանության պարզության համար, քանի որ բոլոր այս մասնագիտությունները ինքնին հասկանալի են և երկար-բարակ բացատրություններ չեն պահանջում:

Բայց ես ստիպված եմ այդպիսի հարցերին պատասխանել. «Ես ծիծաղող եմ»: Այդպիսի խոստովանությունը շարունակություն է պահանջում, այնպես որ ես տրվող երկրորդ հարցին՝ «Դրանով կարողանո՞ւմ եք ապրել», նույնպես ճշմարտացիրորեն պետք է պատասխանեմ «Այո»: Ես իրոք իմ Ծիծաղով եմ ապրում, և ես վատ չեմ ապրում, քանի որ իմ Ծիծաղի պահանջարկը, շուկայական լեզվով ասած, կա: Ես լավ, որակյալ Ծիծաղող եմ. ոչ մեկը չի կարող ծիծաղել այնպես, ինչպես ես, ոչ մեկը չի կարող տիրապետել իմ արվեստի նրբերանգներին: Երկար ժամանակ ես, ձանձրալի բացատրություններից խուսափելու համար, ինչպես դերասաանը ցույց էի տալիս, որ իմ միմիկաները և խոսակցական ունակությունները այնքան քիչ են, որ ինձ այս կոչումը ճշմարտացի չէր թվում: Ես Ծիծաղող եմ: Ես ո՛չ ծաղրածու եմ, ոչ էլ Կատակերգու, ես մարդկանց չեմ ուրախացնում, այլ ներկայացնում եմ Ուրախությունը: Ես ծիծաղում եմ որպես հռոմեացի կայսր կամ ինչպես մի զգայուն շրջանավարտ: 17-րդ դարի ծիծաղը ինձ մոտ նույնքան վարժ է ստացվում, որքան և 19-րդ դարինը, և երբ դրա կարիքը կա, կարող եմ ծիծաղել բոլոր դարերի, բոլոր հասարակական խավերի, տարիքային խմբերի պես: Ես պարզապես սովորել եմ դա, ինչպես սովորում են կոշիկներին ներբան գցելը: Ամերիկայի ծիծաղը հանգիստ է բերում թոքերիս, Աֆրիկայի ծիծաղը՝ սպիտակ, կարմիր, դեղին ծիծաղը, համապատասխան հոնորորի դիմաց կարող եմ հնչեցնել այնպես, ասես ռեժիսյորն է կարգադրել: Իմ պահնջարկը կա. ես ծիծաղում եմ ձայնապնակների, ձայնագրությունների համար և իմ հանդեպ ուշադիր են լինում ինչպես ռադիոպիսեսի ռեժիսյորի հետ: Ես ծիծաղում եմ մեղմահունչ, հավասարաչափ, նյարդային, ծիծաղում եմ ինչպես մի տրոյլեբուսի վարորդ կամ ինչպես մի սննդի արտարության մասնաճյուղում փորձաշրջան անցող մեկը. Ծիծաղ առավոտյան, ծիծաղ երեկոյան, գիշերային ծիծաղ և մթնշաղային ծիծաղ, կարճ ասած՝ որտեղ և ինչպես միշտ ծիծաղելու կարիք կա: Ես դա գեղեցիկ եմ անում:

Մարդիկ ինձ հավատում են, որ այդպիսի մի մասնագիտությունը հոգնեցուցիչ է, մասնավորապես այն, որ ես տիրապետում եմ նաև վարակիչ ծիծաղին (դա իմ մասնագիտացումն է): Այսպիսով իմ կարիքն ունեն նաև երրորդ և չորրրորդ կարգի կատակերգուները, ովքեր ճշմարիտ դողում են իրենց սրամտությունների վրա: Ես նստում եմ գրեթե ամեն երեկո ոդևիլների ժամանակ իբրև մի բարեխիղճ ծափահարող, որպեսզի թույլ ներկայացումների ժամանակ վարակիչ ծիծաղեմ: Դա մասսայական աշխատանք է. իմ սրտոտ, վայրի ծիծաղը չպետք է հնչի շուտ, ինչպես նաև՝ ուշ, այն պետք է գա ճիշտ պահին, ապա ես պետք է պայթեմ համաձայն ծրագրի, որպեսզի ողջ լսարանը գոչի ինձ հետ միասին և սրամտությունը փրկվի:

Բայց դրանից հետո ես հոգնած սողոսկում եմ հանդերձարան, վրաս եմ գցում վերարկուս, ուրախ այն բանի համար, որ վերջապես աշխատանքային օրն ավարտվեց: Տանը հաճախ ընկած են լինում հաղորդագրեր «Շտապ Ձեր ծիծաղի կարիքն ունենք: Հենց երեքշաբթի» բովանդակությամբ և ես մի կարճ ժամանակ անց նստած եմ լինում արագընթաց տաք գնացքում ու բախտս եմ ողբում:

Յուրաքանչյուրը կըմբռնի, որ ես աշխատանքային օրվանից հետո կամ արձակուրդի ժամանակ քիչ հետաքրքրություն եմ տածում ծիծաղի հանդեպ: Կթվորը ուրախ է, երբ կարող է մոռանալ կովի մասին, որմնադիրը երջանիկ է, երբ կարող է մոռանալ շաղախի մասին, իսկ ատաղձագործն էլ, երբ կարող է մեծամասամբ ունենալ դռներ, որոնք չեն աշխատում կամ գզրոցներ, որոնք միայն որոշակի ջանքով կարելի է բացել: Քաղցրավենիք թխողը սիրում է թթու վարունգ, մսագործը՝ մարցիպան, իսկ հացթուխը երշիկը գերադասում է հացից, ցլամարտիկը սիրում է զբաղվել աղավնիներով, բռնցքամարտիկը գունատվում է, երբ իրենց երեխայի քթից արյուն է գալիս: Ես այս ամբողջը հասկանում եմ, քանի որ աշխատանքային օրվա վերջում ես երբեք չեմ ծիծաղում: Ես մի չափազանց լուրջ մարդ եմ, և մարդիկ ինձ, հավանբար իրավացիորեն, վատատես են համարում: Մեր ամուսնության առաջին տարիներին կինս հաճախ էր ինձ ասում. «Մի անգամ ծիծաղիր էլի», մինչևդեռ նրա համար պարզ էր, որ ես այդ ցանկությունը չեմ կարող ի կատար ածել: Ես երջանիկ եմ, երբ հոգնաբեկ հոգիս կարող եմ հանդարտեցնել խորին լռության միջոցով: Այո, անգամ ուրիշների ծիծաղն ինձ նյարդայնացնում է, քանի որ այն ինձ իմ մասնագիտության մասին է հիշեցնում: Այսպես մենք վարում ենք մի հաշտ ու խաղաղ ամուսնություն, քանի որ կինս էլ մոռացավ ծիծաղելը: Երբեմն բռնեցնում եմ նրան ծիծաղելու ժամանակ, և այդժամ ես էլ եմ ծիծաղում: Մենք իրար հետ կամաց ենք խոսում, քանի որ ես ատում եմ թատրոնային աղմուկը, ատում եմ աղմուկը, որ տիրում է ընդունարաններում: Ինձ չճանաչող մարդիկ կարծում են՝ ես ներփակված (թե ներփակ) եմ: Հավանաբար ես այդպիսին եմ, քանի որ հաճախ բերանս ստիպված եմ բացում ծիծաղելու համար:

Դեմքի անտարբեր արտահայտությամբ ապրում եմ իմ կյանքը՝ թույլ տալով ինձ երբեմն միայն մի մեղմ ծիծաղ, և ես հաճախ մտածում եմ այն մասին, թե արդյոք ես իսկապես երբևէ ծիծաղե՞լ եմ: Կարծում եմ՝ ոչ: Քույրերս ու եղբայրներս գիտեն, թե ես միշտ լուրջ երիտասարդ եմ եղել: Այսպիսով ես ծիծաղում եմ բազմաթիվ եղանակներով, բայց սեփական ծիծաղս ճանաչել չեմ կարող:

Գերմաներենից թարգմանեց Արման Վերանյանը